Woke is een term die in de afgelopen jaren steeds vaker opduikt in maatschappelijke discussies. Oorspronkelijk afkomstig uit het Engels, waar het letterlijk ‘wakker’ betekent, heeft het woord door de jaren heen een bredere culturele betekenis gekregen. Wat precies onder ‘woke’ wordt verstaan, verschilt sterk per context en per persoon. De term wordt tegenwoordig gebruikt in uiteenlopende debatten, van politiek tot popcultuur. Waar komt deze term vandaan, hoe is deze geëvolueerd, en waarom roept hij zulke uiteenlopende reacties op?
Waar komt de term woke vandaan?
Wat betekent woke? Het woord woke kent een lange geschiedenis, maar werd pas in de twintigste eeuw op een andere manier gebruikt dan de letterlijk de vertaling van het woord. In de jaren dertig gebruikte zwarte Amerikanen het als slang om elkaar alert en 'wakker' te houden voor structureel racisme. In 1962 kreeg het pas een politieke lading, toen zwarte burgerrechtenbewegingen het woord gebruikte en The New York Times het woord toevoegde aan een woordenlijst met 'zinnen en woorden die je vandaag de dag in Harlem kan horen.'
Jarenlang werd het woord woke voornamelijk binnen Afro-Amerikaanse gemeenschappen gebruikt. Tot zangeres Erykah Badu in 2008 de woorden I stay woke gebruikte in haar nummer Master Teacher en de term daarmee ook bekend maakte buiten die gemeenschap. In 2011 werd de hashtag #staywoke pas voor het eerst op Twitter (nu X) gebruikt met een ander doel dan de letterlijke betekenis.
In de jaren daarna zijn zowel het woord woke als de uitdrukking Stay Woke een eigen leven gaan leiden. Samenvallend met (soms dodelijk) geweld van de politie tegen Afro-Amerikanen, de opkomst van Black Lives Matter en een groeiend gevoel van racistisch onrecht in de VS, werd woke een proclamatie van bewustzijn. Woke werd een woord dat erkende dat het politieke systeem niet eerlijk is. Erykah Badu gebruikte Stay Woke zelfs in een Tweet ter ondersteuning van de Russische feministische dissidenten Pussy Riot.
Het woord 'woke' wordt veelal gezien als een negatief politiek trendwoord
In de hedendaagse, gepolitiseerde context wordt woke nu door de Oxford English Dictionary gedefinieerd als 'oorspronkelijk: goed geïnformeerd, up-to-date. Nu vooral: alert op raciale of sociale discriminatie en onrechtvaardigheid'. Urban Dictionary omschrijft woke als 'je bewust zijn van en weten wat er in de gemeenschap gebeurt (gerelateerd aan racisme en sociale onrechtvaardigheid)'.
Woke is in beginsel dus een staat van zijn waarin je alert bent op raciale vooroordelen en discriminatie, maar tegenwoordig staat woke vooral bekend als een negatief politiek buzzword dat wordt gebruikt om alles te beschrijven dat als té liberaal of té progressief wordt gezien.
De verwarring rondom de term 'woke'
Het is in het algemeen taalgebruik een negatief begrip geworden en wordt als scheldwoord gebruikt. Zo noemde onze minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz 'wokisme een bedreiging van de staat'. Nogal paradoxaal, want mensen die zogenoemd 'anti-woke' zijn begaan hiermee zelf een uitsluiting, en dat is precies waar ze 'woke' van beschuldigen.
Woke dan ook vaak verward met extreme aspecten van de cancelcultuur. Mensen die zichzelf anti-woke noemen, zijn in beginsel niet tegen het begrip woke, waarvan ze vaak niet de precieze betekenis kennen, maar tegen de de geëscaleerde cancelcultuur. Daar moet woke los van gezien worden.
Woke gemeenschap
De woke gemeenschap zijn mensen en groepen die zich actief inzetten voor sociale rechtvaardigheid en inclusiviteit. Deze inzet kan er op verschillende manieren uitzien:
pleiten voor representatie van gemarginaliseerde groepen, kritiek op culturele toe-eigening, of het ter discussie stellen van traditionele machtsstructuren. Binnen deze gemeenschap ligt de nadruk vaak op het erkennen van privileges en het streven naar gelijke kansen voor iedereen.
Kritiek op de woke gemeenschap komt zowel van binnenuit als van buitenaf. Tegenstanders verwijten de beweging soms een gebrek aan nuance, overgevoeligheid of het beperken van de vrijheid van meningsuiting. Anderen zien het juist als een noodzakelijke stap richting een rechtvaardigere samenleving, waarbij onrecht niet langer genegeerd wordt. Binnen de gemeenschap zelf is er vaak ook een debat over strategieën en grenzen, zoals de rol van cancel culture of de balans tussen activisme en dialoog.
In de huidige samenleving speelt de woke beweging een zichtbare rol in zowel politiek als cultuur. Media, onderwijsinstellingen en bedrijven nemen steeds vaker thema’s als diversiteit en inclusie op in hun beleid, mede onder invloed van deze sociale bewustwording.
